Zapraszamy do zapoznania się z pierwszym tematem rozpoczynającym cykl spotkań otwartych dla rodziców oraz opiekunów w bieżącym roku szkolnym. Spotkania realizowane są w ramach projektu: „Wspomaganie wychowawczej i edukacyjnej funkcji rodziny”.
Jak wcześnie wykryć autyzm? – symptomy autyzmu u dzieci.
Opracowała: mgr Katarzyna Czapla
Autyzm to zespół zaburzeń (autystyczne spektrum), których obraz może się znacznie różnić u poszczególnych osób. U dzieci, które nie ukończyły jeszcze trzech lat, zaburzenia występują przynajmniej w jednym z trzech osiowych obszarów:
- komunikacyjnym – dziecko może powtarzać zasłyszane dźwięki, lecz niejako automatycznie, bez intencji porozumiewania się. W odniesieniu do dzieci najmłodszych (do drugiego-trzeciego roku życia) posługiwanie się kryteriami diagnostycznymi dotyczącymi komunikowania się jest trudne. Kryteria te obejmują między innymi echolalię, odwracanie zaimków i idiosynkratyczne używanie języka, podczas gdy większość dzieci z autyzmem
w tym wieku w ogóle nie mówi. Zaburzenia można dostrzec natomiast w innych obszarach komunikacji. Występują one w porozumiewaniu się niewerbalnym, sprawiając, że dziecko nie umie kompensować trudności wynikających z tego, że nie mówi. U dzieci z autyzmem, które posługują się mową, jej rozwój jest zazwyczaj nie tylko wyraźnie opóźniony, ale także zaburzony. Niektóre dzieci mówią płynnie i posługują się bogatym słownictwem. Nie potrafią jednak odpowiedzieć na wiele pytań, a czasem tworzą długie monologi. Innym problemem występującym w mowie dzieci z autyzmem są stereotypie językowe. Często polegają one na wielokrotnym powtarzaniu tekstów reklam, fragmentów filmów lub programów telewizyjnych. Stereotypie językowe nie mają znaczenia komunikacyjnego, a ich funkcje są zbliżone do innych zachowań stereotypowych. - społecznym – niezdolność do nawiązywania i podtrzymywania relacji interpersonalnych. Jakość nawiązywania kontaktów społecznych jest zaburzona. Kontakty te mają charakter raczej instrumentalny niż personalny (ekspresyjny). Charakterystyczną cechą funkcjonowania dzieci z autyzmem jest brak zainteresowania rówieśnikami. Niektóre z nich całkowicie ignorują obecność innych dzieci. Nie okazują zainteresowania tym, czym zajmują się rówieśnicy, i nie potrafią zaciekawić ich tym, co dla nich jest ważne lub interesujące. Szukają częściej kontaktu z osobami dorosłymi lub dziećmi dużo starszymi albo młodszymi od siebie. Ponadto mają trudność z naśladowaniem zachowania innych ludzi. Dziecko angażuje się w relacje głównie dlatego, że czegoś chce (pić, jeść, gdzieś wyjść) lub akceptuje kontakt fizyczny w celu zaspokojenia stymulacji (podrapania, podrzucenia, obracania).
- behawioralnym – nietypowe zachowania uniemożliwiające prawidłową eksplorację otoczenia, między innymi sztywne zachowania powtarzane, stereotypowe, automatyczne, Należą do nich między innymi zaabsorbowanie pewnymi obiektami, wręcz obsesyjna koncentracja na nich, czasem połączona np. z kolekcjonowaniem określonych przedmiotów lub ciągłym manipulowaniem nimi, albo też zbieranie informacji związanych z przedmiotem zainteresowań), np. machanie dłońmi, uderzanie dwoma klockami o siebie, układanie przedmiotów w szeregi. Zakres objawów autystycznych u dziecka może być różnorodny i o różnym stopniu nasilenia. Czasami są one tak specyficzne, że trudno przypisać je do jakiejkolwiek wymienionej grupy.
Rozwój dzieci z autyzmem jest nieharmonijny. Charakteryzują go dysfunkcje
i deficyty w pewnych obszarach i dobry, a nawet nadzwyczaj dobry poziom rozwoju
w innych obszarach. Często się zdarza, że dzieci z autyzmem nie potrafią sobie poradzić
w sytuacjach, które ich rówieśnikom nie sprawiają najmniejszych trudności, a jednocześnie przejawiają wysoki poziom inteligencji i niezwykłe zdolności, rozwiązując skomplikowane problemy. Znane są wybitne zdolności pamięciowe, arytmetyczne, muzyczne, plastyczne
i przestrzenne u niektórych z nich. Owe wysepkowe zdolności – ujawniające się w wąskich obszarach – występują tylko u około 5-15% osób z autyzmem. Procent ten jest jednak wyższy niż w całej ludzkiej populacji. Nie ulega wątpliwości, że z autyzmem może się wiązać ogromny potencjał, choć jego wykorzystanie napotyka na wielkie trudności.
W zakresie rozwoju poznawczego dzieci z autyzmem w postrzeganiu osób, czy też przedmiotów często nie kierują się całościowym postrzeganiem. Zwracają raczej uwagę na drobne, niekiedy mało istotne elementy, które dla nich mają jednak specyficzne znaczenie. Może występować nadselektywność w odbieraniu poszczególnych bodźców: na niektóre bodźce brak reakcji (obniżony próg wrażliwości) a na inne reakcja nieadekwatna do zaistniałego bodźca (podwyższony próg wrażliwości). Może też wystąpić brak lub zaburzenie porządkowania struktur sensorycznych. Każdy bodziec to nowa informacja, która nie znajduje potwierdzenia w postaci informacji poprzednio otrzymanych. Za każdym razem organizm musi się na nowo przyzwyczajać do tych samych lub podobnych bodźców. W takim odbiorze rzeczywistości można też upatrywać problemów społecznych i emocjonalnych dzieci autystycznych. Występuje niemożność uporządkowania świata i zrozumienia jego. Niektóre z tych dzieci nie potrafią wytworzyć sądów o stanie psychicznym innych osób, gdyż pojęcia dotyczące myślenia, uczucia czy też intencjonalności są dla nich raczej poznawczo niedostępne. Postrzegane często są też jako te, które nie przeżywają świata zewnętrznego w sposób emocjonalny, nie nawiązują znaczących związków emocjonalnych z innymi osobami. Okazują proste uczucia takie jak: gniew, strach, radość, smutek, lecz czasami prezentują je nieadekwatnie do sytuacji.
Z badań dotyczących rozwoju dzieci z autyzmem w pierwszym roku życia wynika, że już w tym czasie u wielu z nich można dostrzec wyraźne nieprawidłowości. Nie zawsze jednak tak się dzieje. Czasami bowiem początkowy rozwój dziecka jest prawidłowy, po czym następuje zahamowanie lub regres. Inni autorzy podają, że stagnacja w rozwoju lub regres polegający na częściowej utracie posiadanych wcześniej umiejętności, występują u około 15-30% dzieci w tej populacji. Regres najszybciej zostaje dostrzeżony w porozumiewaniu się. Dziecko przestaje mówić w ogóle lub komunikuje się coraz rzadziej, używając coraz mniejszej liczby słów. Problem ten pojawia się na ogół między 15. a 36., najczęściej zaś – między 15. a 19. miesiącem życia. Niektóre dzieci przestają mówić nagle, u innych mowa zanika stopniowo, jeszcze inne posługują się niektórymi z nabytych wcześniej słów, ale nie uczą się nowych. Mimo dużych trudności w rozpoznawaniu, autystyczne zachowania możliwe są do zdiagnozowania już w okresie wczesnego dzieciństwa. Jednoznaczna diagnoza poprzedzona jest zwykle długim okresem podejmowania prób zrozumienia dziecka, szukania przyczyn i celu jego zachowania, a także bardzo często obarczania się winą przez jego rodziców, opiekunów.
Nietypowe zachowania w relacjach z opiekunem dziecko może prezentować już w pierwszym roku życia. W wieku dwóch lat oznaki te stają się wyraźniejsze. Są to:
– mała aktywność;
– brak uśmiechu w odpowiedzi na komunikaty partnera;
– nieadekwatna ekspresja mimiczna;
– hipotonia;
– zaburzenia uwagi i trudności w koncentracji.
Niektórzy badacze uważają, że subtelne różnice można zaobserwować nawet u ośmio-, czy dziewięciomiesięcznych dzieci. Jako najbardziej charakterystyczne dla tego okresu wymienia się: słabą orientację wzrokową, opóźnienia reakcji na własne imię, nadmiernie często występujące i utrzymujące się badanie przedmiotów za pośrednictwem ust oraz nadwrażliwość dotykową.
W innych opracowaniach np. wg Pisuli, wczesne objawy autyzmu to:
– 8 do 12 miesiąc życia – brak reakcji na własne imię;
– 12 miesiąc życia – brak wskazywania;
– 20 miesiąc życia – brak empatycznego reagowania, brak naśladownictwa;
– 24 miesiąc życia – ignorowanie ludzi, nie interesowanie się innymi ludźmi, preferowanie samotności, nieuśmiechanie się w sytuacjach społecznych, brak właściwej gestykulacji
i wyrażania emocji postawą, nietypowe pozy, pasywność, bierność, hipotonia, rozproszona uwaga, nieposzukiwanie kontaktu z innymi osobami w celu dzielenia się z nimi swoimi emocjami (np. radością);
– od 12 do 24 miesiąc życia – ubogi repertuar zachowań w toku interakcji, niewyciąganie rąk do ludzi, brak kontaktu wzrokowego, brak adekwatnej mimiki – wyrażenia emocji;
– 30 miesiąc życia – nieposzukiwanie pocieszenia i nieoferowanie go;
– od 12 do 20 miesiąca życia – krótki czas patrzenia na ludzi;
– od 24 do 36 miesiąca życia – niezdolność do ukierunkowania uwagi innych osób.
Oprócz wymienionych zachowań, niekiedy wymienia się również:
– brak zainteresowania zabawą społeczną;
– preferowanie samotności;
– rzadkie wykorzystywanie gestykulacji do komunikowania się;
– nietworzenie wspólnego pola uwagi;
– niezwracanie uwagi innych na własną aktywność lub próby nieudane;
– nietypowa zabawa;
– przywiązanie do niezwykłych obiektów;
– nietypowe reakcje na dźwięki;
– obniżona wrażliwość dotykowa i smakowa.
Rozpoznanie wymienionych cech jest niezwykle trudne. Ponadto przyczyn ich pojawienia się może być bardzo wiele i nie wszystkie związane są z autyzmem. Ich wystąpienie nie świadczy więc jednoznacznie o rozwijającym się zaburzeniu autystycznym, ale obserwowanie może stanowić dla rodziców i specjalistów ważną wskazówkę. Może być sygnałem informującym o konieczności podjęcia dodatkowych działań, potrzebie profesjonalnej konsultacji, a przede wszystkim wzmożonej wrażliwości w kontakcie z dzieckiem. Duża odpowiedzialność za dalszy rozwój dziecka spoczywa na rodzicach oraz na osobach pracujących z opiekunami najmniejszych dzieci.
Poniżej przedstawione zostały objawy wskazujące na nietypowy rozwój dziecka relacjonowane przez rodziców dzieci autystycznych:
- źle znosi zmiany otoczenia;
- niepokoił nas brak rozwoju mowy, szczególnie kiedy pojawiły się pierwsze słowa a następnie zanikły one;
- na nic nie zwracał uwagi, tak jakby wszystko działo się obok;
- patrzył przez ludzi, jak przez szybę, wydaje się, że nie słyszy;
- nie lubi bawić się zabawkami nowymi, preferuje przedmioty kuchenne;
- nie cieszył się kiedy wracałam do domu, był zainteresowany czymś innym;
- zwracał większa uwagę na przedmioty niż na osoby;
- nie chciał posługiwać się własnymi rękami, natomiast moje traktował jak narzędzie;
- żyła we własnym świecie, nie rozpoznawała mamy, taty, nie patrzyła w oczy, gdy
chciała coś to pchała w to miejsce i podnosiła rękę tej osoby;
- interesował się zabawkami, książkami ale sam nie chciał się bawić;
- wszystko co brał do ręki to rzucał, nie miał z nami kontaktu, nie potrzebował czułości, pieszczot, uciekał zawsze od wszystkich w samotność;
- sztywne zachowanie – te same trasy spacerowe, nie potrafił się bawić z dziećmi,
narzucał im swoją wolę, nie chciał się wspólnie bawić, zaborczo pilnował swoich
zabawek;
- w trakcie mowy używał trzeciej osoby;
- zachowywał się tak jakby nas nie słyszał, robił zajączki na ścianie – cień;
- nie okazywał radości kiedy był brany na ręce;
- przymus porządkowania, stereotypie układania – przerwanie powodowało płacz i krzyk;
- nie interesował się zabawkami (tylko takimi, które brzęczą), echolalicznie powtarzał
zasłyszane słowa;
- domagał się puszczania na video jednej i tej samej bajki, w TV oglądał jedynie
reklamy, niektórych się bał;
Ponadto rodzice w trakcie wywiadów uskarżają się na: problemy z jedzeniem, częste ulewania, dietę ubogą i monotonną, biegunki, problemy z zasypianiem, kiwania, trudności ze spaniem, nocne krzyki, płacze, budzenie się z płaczem, koszmary nocne.
Literatura:
- Gałkowski T. Dziecko autystyczne w środowisku rodzinnym i szkolnym, Warszawa, WSziP, 1995.
- Pietras T., Wituski A., Gałecki P. Autyzm – epidemiologia, diagnoza i terapia, Wrocław, Continuo, 2010.
- Pisula E. Małe dziecko z autyzmem, Gdańsk, GWP, 2005.
- Pisula E. Od badań mózgu do praktyki psychologicznej. Autyzm, Sopot, GWP, 2012.
- Nowotnik A. Gołaska P. Dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, „Wychowanie w przedszkolu”, 2013, nr 1.
