Dysleksja rozwojowa

Co to jest dysleksja ?

Dysleksja rozwojowa

Dysleksja, czyli specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu.

Według najnowszej definicji sformułowanej w 1994 roku, przez Orton Dyslexia Socjety „dysleksja jest jednym z wielu różnych  trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia oraz innych zdolności poznawczych umiejętności szkolnych; nie są one wynikiem ogólnego zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej, często oprócz trudności w czytaniu dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu sprawności w zakresie czynności pisania i poprawnej pisowni”. Spowodowane są zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji, uwarunkowanymi nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego.
Badania nad problemem na świecie sięgają końca XIX wieku. W 1959 roku w Polsce pojawił się pierwszy artykuł napisany przez A. Drath, w którym użyto określenia „dysleksja” w stosunku do specyficznych zaburzeń edukacyjnych. W późniejszych latach M. Bogdanowicz wprowadziła jako pierwsza podział na trzy terminy w celu odróżnienia i sklasyfikowania specyficznych trudności o odmiennych objawach i tak też podział ten funkcjonuje do dnia dzisiejszego.

Terminologia

Najczęściej stosuje się termin “dysleksja rozwojowa”  dla określenia syndromu specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania.

Wyróżniamy kilka postaci specyficznych trudności, które mogą występować
w izolacji lub jednocześnie

Dysleksja to określenie, które dotyczy trudności w czytaniu, gdzie na plan pierwszy w dużym uproszczeniu pojawia się wolne tempo czytania, przekształcenia czytanych wyrazów w całości lub pomijanie końcówek czytanych wyrazów, jak również mylenie liter graficznie i dźwiękowo podobnych.

Dysortografia to trudności w opanowaniu poprawnej pisowni, gdzie w szczególności w piśmie, zarówno pisanym ze słuchu, jak i przepisywanym pojawiają się błędy typowo ortograficzne, czy też interpunkcyjne.

Dysgrafia to trudność w opanowaniu czytelnego, harmonijnego, kształtnego pisma. W zaburzonym piśmie mogą występować nie tylko problemy ze stroną graficzną, czy też należytym opanowaniem prawidłowego kierunku pisma, ale również mogą pojawiać się liczne przekreślenia czy ubarwianie liter np. duże kropki nad zmiękczeniami, zawijasy w ogonkach.

Przyczyny

Zaburzenia funkcji percepcyjno motorycznych (spostrzegania wzrokowego, słuchowego, motoryki) i ich współdziałania (integracji percepcyjno motorycznej), funkcji językowych, pamięci (wzrokowej, słuchowej, ruchowej), lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.

Etiologia

Uwarunkowania tych zaburzeń są wielorakie (polietiologia). Wskazuje się na dziedziczność, zmiany anatomiczne i zaburzenia fizjologiczne  układu nerwowego (w okresie ciąży i porodu o nieprawidłowym przebiegu). Zaniedbanie środowiskowe oraz brak szybkiej interwencji pogłębia zaburzenia i trudności dziecka.

Typy dysleksji

Wyróżnia się wiele typów dysleksji (pomimo wspólnych objawów podstawowych).

Częstość występowania

W literaturze europejskiej podaje się, że dzieci te stanowią 10-15% uczniów, w tym 4% to przypadki bardzo nasilonych trudności (wg międzynarodowych klasyfikacji chorób ICD-10, DSM-IV), które można byłoby określić nazwą głębokiej dysleksji.

Badania w Polsce określają odsetek dysleksji na 9-10% (Bogdanowicz, Jaklewicz 1968-1982). %. Oznacza to, że w każdej klasie można spotkać co najmniej jedno dziecko ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu.

Profilaktyka

Dzieci z nieprawidłowej ciąży, porodu, wykazujące deficyty rozwoju niektórych funkcji psychoruchowych, to dzieci “ryzyka dysleksji”. Im wcześniej zostaną objęte opieką, tym większe szanse aby zapobiec ich trudnościom szkolnym.

Objawy dysleksji rozwojowej

Dysleksja na ogół może się ujawniać pod postacią zespołu symptomów, ale każde dziecko przejawia dodatkowo indywidualny obraz objawów zaburzeń i związanych z tym trudności szkolnych. Dysleksję stwierdza się wówczas, gdy specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu występują w jednym z obszarów w postaci nasilonych, uporczywie się utrzymujących objawów lub gdy występują w kilku różnych obszarach, nawet gdy przejawiają się w mniejszym natężeniu. Dysleksji często towarzyszy szybko obniżająca się motywacja i samoocena, gdyż dziecko z dysleksją musi włożyć więcej wysiłku w wykonanie zadania niż dziecko bez dysleksji, żeby uzyskać taki sam rezultat.  Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu ujawniają się dopiero w szkole, podczas gdy już w okresie przedszkolnym można zauważyć objawy, które cechują tzw. dzieci ryzyka dysleksji.

• opóźniony rozwój mowy;
• mała sprawność i koordynacja ruchów podczas zabaw ruchowych, samoobsługi, rysowania i pisania (brzydkie pismo);
• wadliwa wymowa, trudności z wypowiadaniem złożonych słów, błędy gramatyczne;
• trudności z różnicowaniem głosek podobnych oraz z wydzieleniem sylab, głosek ze słów i ich syntezą;
• trudności z wykonywaniem układanek i odtwarzaniem wzorów graficznych;
• oburęczność;
• mylenie prawej i lewej ręki;
• trudności w czytaniu pomimo dobrej inteligencji oraz braku zaniedbania środowiskowego i dydaktycznego;
• trudności z opanowaniem poprawnej pisowni: pismo zwierciadlane, mylenie liter podobnych pod względem kształtu (p-b-d-g), liter odpowiadających głoskom zbliżonym fonetycznie, opuszczanie  liter, błędy ortograficzne pomimo znajomości zasad ortografii.

Charakterystyczne symptomy w poszczególnych okresach rozwojowych

Wiek przedszkolny (3-5 lat) objawy „ryzyka dysleksji”:

• opóźniony rozwój ruchowy, trudności z utrzymaniem równowagi, koordynacją ruchów, niechęć do zabaw ruchowych;
• mała sprawność ruchowa rąk podczas czynności samoobsługowych, rysowania (rysunki na słabym poziomie, niechęć do rysowania);
• opóźniony rozwój mowy, trudności z wypowiadaniem złożonych słów, zapamiętywaniem nazw, np. pór roku,  posiłków.

Klasa „0” (6-7 lat):

• trudności z wymową (przekręcanie słów), wadliwa wymowa, błędy gramatyczne;
• trudności z zapamiętywaniem wierszyków i piosenek;
• trudności z odróżnianiem podobnych głosek, z wydzielaniem sylab i głosek ze słów oraz łączeniem ich w słowa (analizą i syntezą sylabową i głoskową);
• niechęć do rysowania, trudności z odtwarzaniem figur i wzorów, szlaczków;
• trudności z układaniem obrazków z elementów wg wzoru;
• oburęczność, mylenie prawej i lewej ręki, nogi itp.;
• trudności w nauce czytania.

Wiek młodszy szkolny (I-II klasa):

• utrzymywanie się omówionych wyżej objawów zaburzeń i trudności w uczeniu się;
• trudności z zapamiętaniem nazw, nazwisk, szeregów nazw (dni tygodnia, miesięcy), tabliczki mnożenia, dat, zapisywania liczb wielocyfrowych;
• mylenie liter podobnych pod względem kształtu (p-b-d-g, m-n, l-ł-t, m-w);
• opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter, sylab oraz rozdzielanie wyrazów;
• trudności z pisownią zmiękczeń, głosek nosowych;
• brzydkie pismo i rysunki.

Wiek starszy szkolny (powyżej klasy IV):

• trudności w czytaniu często zmniejszają się lub ustępują (wolne lub za szybkie czytanie z wieloma błędami);
• trudności w pisaniu mogą ograniczać się do błędów ortograficznych;
• trudności mogą uogólniać się na inne przedmioty (np. na języki obce);
• szybkie zapominanie słów i nazw;
• zła organizacja miejsca pracy;
• gubienie się w poleceniach złożonych;
• mylenie kierunków w przestrzeni;
• brak poczucia czasu.

Dysproporcje w umiejętnościach u osób z dysleksją:

Język polski: dobra znajomość zasad ortografii – duża liczba błędów;
Języki obce: łatwa wymowa – trudności w pisaniu lub odwrotnie;
Historia: dobra znajomość faktów – mylenie chronologii;
Geografia: obszerna wiedza ogólna – trudności w czytaniu mapy;
Matematyka: dobra znajomość teorii – mylenie znaków, trudności z geometrią;
Muzyka: dobry głos, poczucie rytmu – trudności w czytaniu nut;
Plastyka i WF: trudności z przestrzenią.

Co robić, gdy u dziecka podejrzewamy dysleksję ?

• zwrócić się do logopedy (w przypadku opóźnionego rozwoju mowy),
• zwrócić się do najbliższego oddziału Polskiego Towarzystwa Dysleksji,
• zwrócić się do Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej.