Celem diagnozy psychologicznej, niezależnie od kontekstu wykonywania usługi diagnostycznej, jest pomoc w rozwiązaniu problemu klienta.
W poradni psychologiczno-pedagogicznej najczęstszym celem podejmowanej diagnozy psychologicznej jest wyjaśnienie przyczyn trudności dziecka w uczeniu się lub w zachowaniu, określenie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych dziecka.
W procesie diagnozy wyjaśnia się mechanizmy funkcjonowania dziecka lub nastolatka w odniesieniu do zgłaszanego problemu wraz z przekazaniem wniosków i wskazówek do dalszej pracy wynikających z dokonanej diagnozy.
W przypadku diagnozy wykonywanej dla potrzeb edukacji, cele diagnozy psychologicznej są ściśle powiązane z przepisami MEiN, regulującymi pracę poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz szkół. Wyniki procesu diagnostycznego ujmowane są w formalnym dokumencie mającym postać pisemnej informacji, opinii lub orzeczenia i wydawane są rodzicowi lub opiekunowi prawnemu lub pełnoletniemu uczniowi na jego wniosek.
Proces diagnozowania ma charakter wieloaspektowy. Każdy zgłoszony problem ma swoją specyfikę, która wpływa na dobór przez psychologa czynności diagnostycznych. Podczas procesu diagnostycznego psycholog dodatkowo uwzględnia fakt, że w procesie diagnozy uczestniczy dziecko, co niesie ze sobą absolutną konieczność dostosowania procedur do wieku i poziomu rozwojowego, a także ewentualnej niepełnosprawności.
Podstawowymi formami badawczymi są wywiad, rozmowa, obserwacja oraz testy psychologiczne. W procesie diagnostycznym psycholog używa testów i kwestionariuszy, stosując metody, które są wystandaryzowane i rzetelne, dające możliwość odniesienia wyniku do norm wiekowych. Stosowane testy psychologiczne służą do oceny rozwoju intelektualnego, emocjonalnego, społecznego czy językowego.
Trafna diagnoza jest podstawą do dalszych działań w stosunku do dziecka, jego rodziny, środowiska szkolnego i rówieśniczego. Niekiedy po jej dokonaniu konieczna jest jeszcze konsultacja u innego specjalisty np. pediatry, psychiatry, audiologa, endokrynologa, okulisty, aby wykluczyć inne choroby i zaburzenia. Uzyskane w procesie diagnozy informacje stanowią podstawę do udzielania dalszych porad i wskazówek rodzicom dziecka w celu wspierania jego rozwoju. Diagnoza psychologiczna pozwala także – szczególnie nastolatkom- na lepsze poznanie i zrozumienie sobie, co może być wstępem do psychoterapii lub innej formy pomocy psychologicznej.
W poradni psychologiczno-pedagogicznej prowadzona jest także diagnoza małych dzieci (od urodzenia do podjęcia nauki w szkole), szczególnie z grup ryzyka. Diagnoza ma charakter funkcjonalny polegający na określeniu profilu psychoedukacyjnego na podstawie skonstruowanych kwestionariuszy wywiadu z rodzicem. Ma ona na celu określenie poziomu funkcjonowania dziecka w poszczególnych sferach rozwojowych. Określa mocne i słabe strony dziecka, wskazuje deficyty oraz potencjał rozwojowy. Doskonale nadaje się do konstruowania programów terapeutycznych dla dzieci wymagających wspomagania rozwoju. Samo badanie małego dziecka polega na wykonywaniu przez nie różnych zadań, które są dostosowane do jego wieku i często mają charakter zabawy. Diagnoza może być również poszerzona o obserwację dziecka w grupie rówieśniczej.
W wyniku diagnozy rodzic, w zależności od potrzeb, oprócz pisemnego dokumentu, otrzymuje informację o prowadzonych w poradni różnych formach terapii i wsparcia.
Należy pamiętać, że psychologa obowiązuje zawodowy kodeks etyczny i musi on działać zgodnie z nim. Obowiązuje go dyskrecja, jest zobowiązany do zachowania tajemnicy zawodowej. W przypadku realnego zagrożenia zdrowia i życia osoby zgłaszającej się do niego, psycholog zobowiązany jest do podjęcia działań interwencyjnych.
w oparciu o:
- Standardy diagnozy psychologicznej w edukacji dla psychologów pracujących w poradniach psychologiczno-pedagogicznych i szkołach,
- Diagnoza specjalnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dzieci i młodzieży – Standardy, wytyczne oraz wskazówki do przygotowywania i adaptacji narzędzi diagnostycznych dla dzieci i młodzieży z wybranymi specjalnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi. pod red. Kazimiery Krakowiak, Ośrodek Rozwoju Edukacji Warszawa 2017.