Materiały dla rodziców

Za życiem – materiały dla rodziców

Spis treści:

1. Wykaz placówek specjalistycznych
2. Etapy rozwoju małego dziecka

• rok życia
• 2 rok życia
• 3 rok życia
• 4 rok życia
• 5 i 6 rok życia

---

Wykaz placówek specjalistycznych

Placówki w rejonie świadczące usługi związane z wczesnym wspomaganiem rozwoju dziecka oraz specjalistyczne placówki oświatowe:

Centrum Wspomagania Małego Dziecka w Jarosławiu
Ośrodek Wczesnej Interwencji i Niepubliczna Specjalistyczna Poradnia
Wczesnego Wspomagania Rozwoju Dziecka

ul. 3 Maja 39A, 37-500 Jarosław
tel.16 621 03 97
www.psoni-jaroslaw.org.pl

Niepubliczny Ośrodek Rewalidacyjno-Wychowawczy Caritas w Wysokiej

Wysoka 49, 37-100 Wysoka
17 225 80 55
www.osrodekwysoka.pl

NZOZ MAZ-MED

ul. Orzeszkowej 16, 35-006 Rzeszów
tel. (17) 852 80 00, 695 258 685
www.maz-med.pl

PSONI Koło w Rzeszowie – Ośrodek Wczesnej Interwencji

ul. E. Plater 7, 35-079 Rzeszów
tel. (17) 852 05 10
www.rzeszow.psouu.org.pl

SP ZOZ Nr2 w Rzeszowie
Ośrodek Wczesnej Interwencji i Rehabilitacji  Dzieci i Młodzieży

ul. Fredry 9, 35-005 Rzeszów
tel.(17) 86 13 612
www.zoz2-rzeszow.med.pl

SP ZOZ Nr1 w Rzeszowie

Ośrodek Rehabilitacji Dziennej Dla Dzieci
ul. Hoffmanowej 8a, 35-016 Rzeszów
tel.(17) 863 25 64
www.spzoz1.rzeszow.pl

Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka:

Zespół Szkół Specjalnych im. UNICEF

ul. Ofiar Katynia 1, 35-209 Rzeszów
tel. (17) 748 31 70, (17) 748 31 71
zsunicef.pl

Niepubliczna Specjalistyczna Poradnia Wczesnego Wspomagania Rozwoju

ul. E. Plater 7, 35-079 Rzeszów
tel. (17) 852 05 10
www.rzeszow.psouu.org.pl/nspwwr

Przedszkola:

Niepubliczne Przedszkole „Niezapominajka”

ul. E. Plater 7, 35-079 Rzeszów
www.rzeszow.psouu.org.pl/o-nas-przedszkole

Niepubliczny Punkt Przedszkolny „Solis Radius”

ul. Strażacka 12d, 35-312 Rzeszów
ul. Saska 54 -56, 35 – 630 Rzeszów
www.przedszkole.solisradius.pl

Przedszkole Niepubliczne „Kraina Uśmiechu”

ul. Króla Augusta 29a, 35-210 Rzeszów
www.facebook.com/KrainaUsmiechuRzeszow

Specjalne Przedszkole Publiczne nr 30

dla dzieci z różnymi rodzajami niepełnosprawności
ul. Ofiar Katynia 1, 35-208 Rzeszów
budynek Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 1.
zsunicef.pl/pl/przedszkole

Przedszkole Publiczne Nr 35

posiada oddziały integracyjne
ul. Bpa Józefa Pelczara 3, 35-310 Rzeszów
pp35.edupage.org

Niepubliczne Przedszkole Specjalne dla Dzieci Niepełnosprawnych i Autystycznych „Niebieska Kraina”

ul. Cetnarskiego 6
37-100 Łańcut
tel. 506 655 738

Poradnie dla dzieci z autyzmem:

Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej Nr 1 w Rzeszowie

ul. Czackiego 2, 35-045 Rzeszów
tel. (17) 853 52 81
biuro@spzoz1.rzeszow.pl
www.spzoz1.rzeszow.pl/ordn.html

Podkarpackie Centrum Diagnozy i Leczenia Zaburzeń ze Spektrum Autyzmu
oraz Psychiatrii Dzieci i Młodzieży w Przychodni Specjalistycznej nr 1
(działa w ramach ZOZ nr 1 w Rzeszowie)

ul. Hetamańska 21, 35-045 Rzeszów
tel. 17/ 853-52-82 w. 358

Dzienny Oddział Terapeutyczny dla Dzieci z Autyzmem

Informacje – nr telefonu: (17) 853 52 82 wew. 358

Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Leżajsku
Poradnia dla Osób z Autyzmem Dziecięcym

Plac Mariacki 9, 37-300 Leżajsk
tel. 17 240 61 93

Inne placówki Organizacji Pozarządowych:

Rzeszowskie Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci Niepełnosprawnych i Autystycznych SOLIS RADIUS w Rzeszowie

ul. Hetmańska 21, lok. 201, 35-045 Rzeszów
tel. 691 587 945
biuro@solisradius.pl
www.solisradius.pl

W ramach Rzeszowskiego Stowarzyszenia na Rzecz Dzieci Niepełnosprawnych i Autystycznych SOLIS RADIUS w Rzeszowie działają:

Niepubliczny Punkt Przedszkolny „SOLIS RADIUS”

ul. Strażacka 12D, 35-312 Rzeszów
tel. 505 805 884
przedszkole@solisradius.pl

Niepubliczny Punkt Przedszkolny „SOLIS RADIUS 2”

ul. Saska 54 i 56, 35-630 Rzeszów
tel. 518 269 527
przedszkole@solisradius.pl

Niepubliczne Przedszkole Specjalne SOLIS RADIUS

ul. Goździkowa 11, 35-604 Rzeszów
tel. 572 381 791
przedszkole@solisradius.pl

Niepubliczna Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna

ul. Strażacka 12 D, 35-312 Rzeszów
tel. 518 269 665

Niepubliczna Specjalna Szkoła Podstawowa SOLIS RADIUS

ul. Goździkowa 11, 35-604 Rzeszów
tel. 572 381 791
szkola@solisradius.pl

Stowarzyszenie na Rzecz Wspomagania Rozwoju Dzieci i Młodzieży „TITUM”

ul. Kwiatkowskiego 48a, 35-311 Rzeszów
tel. 609 127 559

Centrum Terapii „TITUM”

ul. Wyspiańskiego 16 a, 35-111 Rzeszów
tel. 609 127 559

Prywatne placówki diagnostyczno – terapeutyczne:

COGITO Centrum Diagnozy i Terapii

ul. Powstańców Listopadowych 29c, 35-606 Rzeszów
tel. 506 852 612

Inne placówki terapeutyczne:

MOZAIKA Centrum Terapii i Wspomagania Rozwoju

ul. Dąbrowskiego 31A, 35-036 Rzeszów
biuro@mozaika-centrum.pl

Terapia i diagnoza słuchu:

Podkarpackie Centrum Słuchu i Mowy MEDINCUS

Al. Niepodległości 3, 35-303 Rzeszów
tel. + 48 17 852 81 51
rejestracja.rzeszow@medincus.pl
www.rzeszow.medincus.pl

Wojewódzki Zespół Specjalistyczny Warzywna 3
OTOLARYNGOLOGIA DLA DZIECI

ul. Warzywna 3, 35-310 Rzeszów, piętro: I

Rejestracja:

• (17) 859 44 44
• (17) 859 44 45
• (17) 859 44 46

Wojewódzki Szpital Podkarpacki im. Jana Pawła II w Krośnie
OTOLARYNGOLOGIA DLA DZIECI

Korczyńska 57, 38-400 Krosno

Rejestracja: 13 43 78 534 w godz. 7:15 – 14:30

Stowarzyszenie Rodziców i Przyjaciół Dzieci z Wadą Słuchu w Krośnie

ul. Korczyńska 57/326, 38-400 Krosno
tel/fax: (013) 43 78 259
tel.: 507 144 062
wadasluchu@gmail.com

Szpital Specjalistyczny PRO-FAMILIA w Rzeszowie
OTOLARYNGOLOGIA DLA DZIECI

ul. Witolda 6B (przy Makro)

Rejestracja:

• 17 773 57 00
• 17 773 57 01
• 17 773 57 02

Ośrodek Rehabilitacji Osób z Dysfunkcjami Słuchu i Mowy

Adres: al. Rejtana 53, 35-326 Rzeszów
tel. 17 865 20 06

UWAGA! Powyższa lista obejmuje miejsca, do których danych kontaktowych Poradnia uzyskała dostęp. Jeżeli brakuje na niej określonej placówki,  prosimy o kontakt mailowy w tej sprawie – wówczas zaktualizujemy listę.

Wykaz placówek opracowały:

• mgr Izabela Zańko – psycholog, oligofrenopedagog, mgr Kornelia Ożóg – psycholog,
• mgr Anna Szmit – logopeda, surdologopeda
  

---

Rozwój psychoruchowy dziecka do 1 roku życia:

1 miesiąc życia:

• dziecko nisko unosi głowę,
• odrywa nos od materaca,
• wykonuje obroty z boku na plecy,
• dominuje odruch chwytny bez kontroli woli,
• dziecko przyjmuje postawę embrionalną,
• pod koniec 1 m. ż. dziecko patrzy na mocno skontrastowane krawędzie,
• skupia wzrok na twarzy osoby dorosłej,
• śledzi ruch przedmiotu po łuku 90°.

2 miesiąc życia:

• dziecko unosi głowę pod kątem 45°,
• opiera się na przedramionach,
• powoli zaczyna zanikać odruch chwytny,
• reaguje mimiką na twarz dorosłego,
• śledzi wzrokiem za osobą, która się przemieszcza,
• pojawiają się ruchy rąk – dziecko dotyka własnego ciała i tego, co jest blisko.

3 miesiąc życia:

• dziecko unosi głowę pod kątem 90°,
• wykonuje obroty z brzucha na plecy,
• podejmuje próby przyjmowania pozycji stojącej,
• dziecku udaje się na chwilę usztywnić nogi w kolanach,
• sięga po przedmioty,
• zanika odruch marszu automatycznego,
• reaguje uśmiechem na uśmiech,
• śledzi obraz znikający z pola widzenia.

4 – 5 miesiąc życia:

• dziecko unosi głowę i klatkę piersiową, przy opieraniu się na dłoniach,
• dziecko chwyta przedmioty całą dłonią,
• dominuje chwyt prosty, wyciąga obie ręce,
• potrafi skupić wzrok na twarzy drugiej osoby i reagować uśmiechem na uśmiech,
• obraca głowę za przedmiotem lub osobą,
• skupia wzrok na twarzach lub przedmiotach podczas leżenia na brzuchu,
• śledzi wzrokiem osoby poruszające się,
• nieruchomieje na głośny dźwięk,
• reaguje na dźwięki płynące z otoczenia,
• poszukuje źródła dźwięku,
• wokalizuje samogłoski i prymarne spółgłoski,
• sygnalizuje niepokój.
• dziecko obraca się na bok, a w 5 m. ż. – z pleców na brzuch,
• w połowie 4 m. ż. dziecko ogląda grzechotkę podczas potrząsania nią ruchem ukierunkowanym, ogląda małe przedmioty położone na stole,
• nie przejawia już odruchów: chwytnego, toniczno-szyjnego i Moro.

6 – 7 miesiąc życia:

• dziecko obraca się z brzucha na plecy,
• siedzi z podparciem a w 7 m. ż. – siedzi samodzielnie, pełza i stoi z podparciem,
• ogląda przedmioty podczas manipulowania nimi,
• pojawia się chwyt nożycowy,
• spogląda za obiektem, który spadł ze stołu,
• powtarza sylaby otwarte,
• gaworzy,
• boi się nieznanych osób,
• pojawia się chwyt nożycowy,
• nie przejawia odruchu Babińskiego.

8 – 9 miesiąc życia:

• dziecko raczkuje,
• samodzielnie siada z pozycji leżącej i stoi,
• stawia kroki podczas stania z podparciem,
• pojawia się chwyt pęsetkowy,
• poszukuje przedmiotu, który zniknął z pola widzenia,
• potrafi przyciągnąć przedmiot, który może dosięgnąć, zmieniając przy tym położenie ciała,
• przestaje płakać gdy zainteresuje się np. zabawką,
• wykorzystuje w komunikacji gest wskazywania palcem,
• utrzymuje z dorosłym wspólne pole uwagi,
• rozumie emocjonalne wypowiedzi domowników,
• naśladuje, powtarza oraz samodzielnie wokalizuje sylaby,
• przyciąga uwagę osób dorosłych płaczem czy gaworzeniem – zachowuje się intencjonalnie.

10 – 11 miesiąc życia:

• dziecko potrafi podnieść się z klęku lub raczkowania,
• chodzi, prowadzone za dwie rączki,
• potrafi odwracać kartki w książce, ogląda obrazki,
• porusza się w rytm muzyki,
• odnajduje ukryte przedmioty,
• wskazuje osoby, przedmioty palcem lub wzrokiem,
• naśladuje ruchy dorosłego,
• dziecko potrafi wyjąć przedmiot z pudełka i zamknąć je,
• rozumie przekazy mimiczne,
• rozpoznaje wyrażenia dźwiękonaśladowcze,
• rozumie proste słowa,
• bawi się z dorosłymi np. w a kuku.

12 miesiąc życia:

• dziecko próbuje samodzielnie chodzić,
• potrafi manipulować w sposób specyficzny,
• kontroluje wzrokiem czynności wykonywane przy użyciu narzędzi,
• pociąga za sznurek, by przyciągnąć zabawkę,
• pokazuje obrazki w książce,
• rozumie polecenia poparte gestem,
• rozumie niektóre nazwy osób, przedmiotów i czynności,
• potrafi wypowiedzieć kilka wyrazów,
• inicjuje interakcje z wieloma osobami z otoczenia,
• pojawiają się pierwsze sygnały dominacji ręki.

odruch marszu automatycznego – po zetknięciu stóp dziecka z podłożem, zaczyna ono automatycznie maszerować;

odruch chwytny – pod wpływem drażnienia wewnętrznej powierzchni dłoni, ta szybko zamyka się. Jest to uścisk tak mocny, że jeśli podamy dziecku palce na których zaciśnie on swoje rączki, to możemy go podnieść do góry, a ono nie spadnie;

odruch toniczno – szyjny – jeżeli przekręcimy głowę dziecka w prawo, wyprostowuje on prawą rękę, lewą zaś kurczy, również kiedy unosi się głowę noworodka do góry, to wtedy unosi on także do góry swoje kończyny, przy opuszczaniu głowy opuszcza też swoje kończyny;

odruch Moro – obejmowania – nagły hałas, silne poruszenie dziecka powoduje, iż zmienia ono ułożenie ciała –  wyprostowuje kończyny górne a następnie zbliża je do tułowia, prostując przy tym swój kręgosłup;

odruch Babińskiego – pojawia się, gdy delikatnie dotykamy stópki noworodka, to duży palec unosi się do góry. Odruch ten zanika w okresie niemowlęctwa. Człowiek dorosły, po podrażnieniu podeszwy zagina wszyskie palce w dół. Jeśli odruch Babińskiego występuje u człowieka dorosłego jest to objaw patologiczny.

Prawidłowy czas zanikania tego typu odruchów jest oznaką prawidłowego rozwoju układu nerwowego. Gdy brak jest pewnych odruchów lub gdy utrzymują się one zbyt długo może to świadczyć o występujących u dziecka nieprawidłowościach neurologicznych. Dlatego wskazana jest obserwacja tego typu zachowań. Na tak wczesnym etapie rozwoju może to być jedyna oznaka zaburzeń rozwojowych.

Źródło:

• Cieszyńska Jagoda, Korendo Marta, Wczesne interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6 roku życia. Wydawnictwo Edukacyjne Kraków 2007;
• Janusz Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.

---

Rozwój psychoruchowy dziecka do 2 roku życia:

13 – 16 miesiąc życia:

• dziecko samodzielnie chodzi,
• potrafi wykonać przysiad,
• podejmuje próby rysowania,
• pije z kubka,
• próbuje posługiwać się łyżką,
• buduje wieżę z dwóch klocków,
• potrafi wskazać przedmioty na obrazkach,
• potrafi nazywać osoby, przedmioty oraz kilka czynności,
• kieruje uwagę innych;

17 – 20 miesiąc życia:

• dziecko wspina się,
• biega,
• rzuca piłką,
• wchodzi po schodach krokiem dostawnym,
• okazuje zainteresowanie rówieśnikami,
• potrafi zbudować wieżę z 4-5 klocków,
• rozwija słownictwo,
• rozumie proste zdania,
• reaguje negatywnie na rozstanie z osobą bliską,
• próbuje np. samodzielnie myć zęby.

24 miesiąc życia:

• dziecko podskakuje,
• podejmuje próby jady na trójkołowym rowerku oraz samodzielnie rozbierać się,
• buduje wieżę z 6 klocków a mostek z 3,
• odkręca pokrywki,
• umieszcza prawidłowo klocki o otworach zbliżonych o zróżnicowanej wielkości,
• dobiera części obrazka do całości oraz pary zabawek czy obrazek do przedmiotu,
• wykonuje polecenia typu: połóż, przynieś, podaj,
• pojawiają się wypowiedzi dwuwyrazowe,
• zaczyna wchodzić w interakcje z rówieśnikami oraz pojmować odrębność własnej osoby.

Kiedy dziecko m.in.:

• nie siedzi samodzielnie,
• nie przemieszcza się, nie raczkuje,
• ma trudności z samodzielnym siadaniem, chodzeniem;
• nie reaguje na swoje imię;
• nie potrafi chwycić rękę osoby dorosłej czy zabawki;
• nie posługuje się chwytem pęsetowym;
• nie pokazuje palcem;
• nie gaworzy,
• nie próbuje naśladować osobę dorosłą;
• nie jest zainteresowane najbliższym otoczeniem,
• nie okazuje np. lęku, strachu przed osobami obcymi;
• nie reaguje na dźwięki słuchowe ani na bodźce wzrokowe;
• nie uśmiecha się;
• nie osiąga poszczególnych etapów rozwojowych należy zareagować oraz podjąć działania mające na celu usprawniania, wyrównywania szans dziecka. Każde zachowanie, które niepokoi rodziców powinno być zgłoszone do lekarza pediatry.

Źródło:

• Cieszyńska Jagoda, Korendo Marta, Wczesne interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6 roku życia. Wydawnictwo Edukacyjne Kraków 2007;
• Janusz Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.

---

Rozwój psychoruchowy dziecka trzyletniego:

Funkcja	Opis
Sprawność motoryczna	dziecko sprawnie chodzi i biega, pewnie trzyma przedmioty w czasie chodzenia, skacze w miejscu obunóż, stoi 2-3 sekundy na jednej nodze, rzuca, kopie piłkę, próbuje łapać piłkę, wspina się na meble i pokonuje przeszkody, wchodzi i schodzi po schodach, przytrzymując się poręczy (jedna stopa na jednym stopniu), jeździ na trójkołowym rowerku, samodzielnie wkłada i zdejmuje niektóre części garderoby np. spodenki, buty, majtki, potrafi rozebrać się z rozpinanych swetrów, bluz, kurtek itp., ma trudność w samodzielnym rozpinaniu i zapinaniu guzików oraz sznurowaniu butów,
Sprawność manualna	łapie toczącą się piłkę w trzech próbach na cztery, nawleka przynajmniej 4 koraliki wielkości ok. 12 mm., składa na pół arkusz papieru, po uprzedniej prezentacji, prawidłowo trzyma w palcach kredkę, formuje wałeczek z plasteliny np. na stole, rysuje pionową i poziomą linię, krzyżyk oraz koło, buduje wieżę od 6-8 elementów, wkłada klocki różnego kształtu do właściwych otworów, chętnie rysuje, nazywa swoje rysunki, sprawnie manipuluje małymi przedmiotami,
Samoobsługa	posługuje się łyżką, widelcem i kubkiem, samodzielnie wykonuje podstawowe czynności higieniczne jak mycie i wycieranie rąk, korzystanie z toalety, zgłasza potrzebę pójścia do toalety w dzień i w nocy
Rozwój społeczny	unika częstych źródeł niebezpieczeństw np. gorącego pieca, dzieli się z innymi na ich życzenie, próbuje pomagać w domu np. przy zamiataniu, ścieraniu kurzy, stopniowo przyswaja reguły pozwalające funkcjonować w grupie, rozpoznaje i przeżywa nieznane do tej pory emocje, nawiązuje kontakt wzrokowy, gdy jest zdenerwowane potrafi uspokoić się do 15 minut,
Rozwój poznawczy	układa figury w konturach, układa obrazki w konturach, wskazuje przedmioty na obrazkach po obejrzeniu oddzielnej ilustracji, składa obrazki z części, klasyfikuje wg barwy, klasyfikuje wg kształtu, klasyfikuje wg kryterium użycia, naśladuje sekwencje tematyczne i atematyczne, wykazuje początki myślenia w kategoriach własności „mój”, „moje”, rozumie pojęcie liczby jeden, „daj mi jeden…”, umie liczyć 1, 2, 3, na polecenie dorosłego wskazuje części ciała lalki, misia, rozumie znaczenie przyimków „na” i „pod”, zna zastosowanie różnych przedmiotów np. pokaż mi, co jemy itp.
Percepcja słuchowa	identyfikuje i różnicuje nowe słowa, rozumie dłuższe wypowiedzi, powtarza melodie, tworzy samodzielne konstrukcje językowe na podstawie skojarzeń słownych, słucha teksty pisane
Mowa	wymienia nazwy dwóch czynności, podaje swoje imię i nazwisko, prawidłowo nazywa 10 z 15 przedmiotów, rozumie znaczenie „duży” i „mały”, używa zdań składających się z trzech słów, powtarza zdania złożone z pięciu sylab
Zabawa	zabawa symboliczna, schematy symboliczne np. leżąc udaje, że śpi, później przenosi zabawę na zabawki, zabawa zespołowa, lubi bawić się z innymi dziećmi, chętnie bawi się w zabawy na niby

Źródło:

• Jagoda Cieszyńska, Marta Korendo, Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6 roku życia, Wydawnictwo Edukacyjne Kraków 2017;
• Walter Straβmeier, Interwencja wczesnodziecięca. 260 praktycznych ćwiczeń dla małych dzieci z trudnościami w rozwoju, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2014;
• Janusz Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012

---

Rozwój psychoruchowy dziecka czteroletniego

Funkcja	Opis
Sprawność motoryczna	wchodzi i schodzi po schodach krokiem naprzemiennym, sprawnie kopie i rzuca piłkę, łapie piłkę przedramionami, przyciskając do siebie, potrafi podskoczyć, przeskoczyć przez przeszkodę i zeskoczyć z niej, skacze ze złączonymi nogami, potrafi przejść po rozłożonej linii, potrafi iść do tyłu nie tracąc równowagi, jeździ na trójkołowym rowerze, lub z bocznymi kółkami
Sprawność manualna	odwzorowuje linie, koło, kwadrat lub prostokąt i krzyżyk, rysuje po śladzie, zamalowuje powierzchnię kartki lub jej wyznaczony fragment (bez precyzyjnego trzymania się w ramach wyznaczonych granic), drze papier, wycina nożyczkami, jednak nie wzdłuż linii, chętnie posługuje się różnymi narzędziami i przyborami plastycznymi, rysuje postać człowieka składającą się z minimum 2 – 4 części
Samoobsługa	myje twarz, zęby, zakłada skarpetki i buty (niedokładnie wiąże sznurówki na kokardkę), pije przez słomkę nie zgniatając jej, samodzielnie je widelcem i łyżeczką, brudząc się w niewielkim stopniu, zakłada płaszcz, napełnia pod kranem szklankę wodą do picia
Rozwój społeczny	słucha krótkich historii, bawi się z innymi dziećmi bez większych utarczek, bez problemu rozstaje się z matką, widzi potrzebę dzielenia się z rodzicami swoimi przeżyciami z przedszkola, rozróżnia pojęcia „moje” – „twoje”, chętnie przebywa w grupie i nawiązuje kontakty z rówieśnikami, potrafi się dzielić zabawkami, podejmuje różne aktywności, zaczyna nazywać emocje, interesuje się pracą, jaką wykonują rodzice, gdy jest zdenerwowane potrafi uspokoić się do 15 minut,
Rozwój poznawczy	klasyfikuje cztery figury geometryczne (koło, kwadrat, trójkąt, sześciokąt), określa dźwięki odtwarzane z płyty CD jako „ciche” i „głośne”, układa puzzle z 4 – 6 części, rozumie pojęcie „długi”, „duży”, poprawnie używa takich wyrazów jak: „jutro”, „wczoraj” stosuje określenia dotyczące położenia przedmiotów w przestrzeni: na, pod, obok i kierunku w przestrzeni: przed siebie, za siebie, w bok, porównuje liczebność zbioru i stosuje określenia mało, dużo, tyle samo, klasyfikuje zbiory przedmiotów wg: wielkości, koloru, grubości, długości, ciężaru, posługuje się liczebnikami głównymi 1 – 4, zna funkcje minimum trzech przedmiotów znajdujących się na ilustracji, buduje most z trzech klocków
Percepcja słuchowa	identyfikuje i różnicuje nowe słowa, rozumie dłuższe wypowiedzi, powtarza melodie, tworzy samodzielne konstrukcje językowe na podstawie skojarzeń słownych, słucha teksty pisane, słucha i rozumie mowę dorosłych, rozpoznaje odgłosy wydawane przez różne pojazdy oraz występujące na drodze,
Mowa	chętnie słucha bajek, potrafi podać dwa przeciwieństwa (zimny-ciepły), mówi w sposób naturalny i próbuje prowadzić krótkie rozmowy, potrafi wyrażać uczucia, opowiada spontanicznie o niedawnych zdarzeniach, zadaje pytania „dlaczego?”, śpiewa prostą piosenkę, używa liczby mnogiej, wymienia nazwy pięciu zwierząt, podaje swoje imię i płeć, powtarza trzy liczby
Zabawa	bawi się w zabawy konstrukcyjne, buduje i nie niszczy od razu swojego dzieła, podczas zabawy rozmawia z zabawkami lub użycza im swojego głosu

Źródło:

• Jagoda Cieszyńska, Marta Korendo, Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6 roku życia, Wydawnictwo Edukacyjne Kraków 2017;
• Walter Straβmeier, Interwencja wczesnodziecięca. 260 praktycznych ćwiczeń dla małych dzieci z trudnościami w rozwoju, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2014;
• Janusz Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.

---

Rozwój psychoruchowy dziecka 5-cio i 6-cio letniego

Funkcja	Opis
Sprawność motoryczna	dziecko nabywa nowych umiejętności w zakresie jazdy na nartach, rowerze, łyżwach, pływania, tańca itp., jeździ na rowerze bez dodatkowych kółek, powtarza sekwencje ruchowe, stoi na jednej nodze z zamkniętymi oczami, skacze przez skakankę, wchodzi i schodzi po schodach bez trzymania się poręczy, skacze na jednej nodze, chodząc w przód, układa stopę przed stopą w jednej linii, wysoko odbija piłę, porusza się w takt muzyki, lubi zabawy na placu zabaw, chętnie eksperymentuje,
Sprawność manualna	ruchy precyzyjne, tworzy rysunki tematyczne, rysuje detale w rysunkach, potrafi połączyć na punkty, prostą linią, w pionie lub poziomie bez odrywania ręki, wypełnia kontury obrazka dokładnie, nie wychodzi poza krawędzie, potrafi sprawnie nawlekać sprawnie koraliki na sznurek, pracuje szybko pod presją czasu
Samoobsługa	pełna samoobsługa, samo się ubiera i rozbiera, wiąże buty, rozróżnia przy ubieraniu się przód i tył, posługuje się nożem, jest całkowicie samodzielny w toalecie, zapina guziki średniej wielkości, w wieku 5 lat zakończony trening czystości
Rozwój społeczny	wykonuje przed innymi prezentacje np. mówi wiersz lub śpiewa, sprząta zabawki po zakończonej zabawie, współzawodniczy, rozpoznaje i nazywa emocje, potrafi przedstawić pomysł na rozwiązanie sytuacji spostrzeganej jako trudnej dla dziecka, rozumie żarty, rozwiązuje zagadki, ma swojego kolegę lub koleżankę w przedszkolu, przestrzega zasad
Rozwój poznawczy	odwzorowuje kształt krzyża, kwadratu, trójkąta, złożonej figury, odkręca i zakręca nakrętki, odwzorowuje i rysuje człowieka z głową, korpusem i nogami, wycina nożyczkami po linie, potrafi rozwiązać prosty labirynt, potrafi ułożyć prostą konstrukcję przestrzenną ze wzoru, potrafi znaleźć różnice w rysunkach, rozpoznaje kolory, rozpoznaje kształty, posiada wiedzę z zakresu dalszego i bliższego otoczenia; wie jak się nazywa, ile ma lat, wie czym rodzice zajmują się w pracy, wie gdzie mieszka, w jakiej miejscowości, potrafi wskazać flagę i godło Polski, wie jakie miasto jest stolicą Polski, liczby porządkowo przekraczając próg dziesiątkowy, porównuje zbiory pod względem wielkości, wyznacza wynik dodawania i odejmowania na konkretach, potrafi określić jaki element nie pasuje do danej kategorii; określa lewą i prawą stronę w schemacie ciała i przestrzeni, zna takie pojęcia jak: nad, pod, za, obok, pomiędzy, pokazuje i nazywa części ciała, rozróżnia przeciwieństwa np. idź – stój, rozpoznaje i nazywa często używane monety (złotówka, grosz), rozróżnia materiały (z czego zrobiony jest stół), układa puzzle składające się z 12 części, buduje piramidę z sześciu klocków, potrafi powiedzieć, co robimy uszami i oczami,
Percepcja słuchowa	potrafi wskazać rymujące się słowa, dokonuje aliteracji, potrafi wskazać np. które obrazki rozpoczynają się tak samo, wyróżnia głoski na początku, w środku i na końcu wyrazów, dokonuje analizy słuchowej wyrazów, dokonuje syntezy słuchowej wyrazów, dokonuje analizy sylabowej wyrazów, dokonuje syntezy sylabowej wyrazów, interesuje się literami, niekiedy samodzielnie czyta
Mowa	prawidłowo wypowiada wszystkie głoski, nie posługuje się tzw. językiem dziecięcym, używa zdań składających się z pięciu słów, definiuje słownie pojęcia np. telewizor, recytuje prosty wierszyk, opowiada pełne fantazji historie
Zabawa	chętnie bawi się z innymi dziećmi, pełna zdolność zabaw tematycznych

Źródło:

• Jagoda Cieszyńska, Marta Korendo, Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6 roku życia, Wydawnictwo Edukacyjne Kraków 2017;
• Walter Straβmeier, Interwencja wczesnodziecięca. 260 praktycznych ćwiczeń dla małych dzieci z trudnościami w rozwoju, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2014;
• Janusz Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.

Opracowała:

• mgr Magdalena Kozera – pedagog, specjalista z zakresu wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, oligofrenopedagogiki oraz terapii pedagogicznej.